Metin tabanlý bir ekran altýnda Türkçe yazdýktan ve uygulamalarýmýzý Türkçe yazýtipleriyle kullanmaya baþladýktan sonra X Window altýnda nasýl Türkçe yazýlýr ve okunur, görelim.
Öncelikle yapmamýz gereken, Türkçe yazýtiplerinin X Window'a tanýtýlmasýdýr. X Window açýlýrken, hangi yazýtiplerini yükleyeceðini belirlemek amacýyla bazý öntanýmlý dizinlere bakar. Bu dizinler, /usr/X11R6/lib/X11/XF86Config dosyasýnda belirtilmiþtir.
RPM paketlerini kurabileceðiniz bir daðýtým kullanmanýz halinde, Türkçe yazýtiplerini ve klavye harita ek dosyasýný yüklemiþseniz, iþiniz çok kolay. Bu dosyalarý yükleyip yüklemediðinizi bilmiyorsanýz aþaðýdaki komutu çalýþtýrýn.
# rpm -qa | grep ISO8859-9 XFree86-ISO8859-9-75dpi-fonts-2.1.2-1 XFree86-ISO8859-9-2.1.2-1 XFree86-ISO8859-9-100dpi-fonts-2.1.2-1
Yukarýdaki satýrlara benzer bir çýktý almýþ olmanýz gerekiyor (sürüm numaralarý farklý olabilir). Eðer almadýysanýz Türkçe yazýtiplerini kurmamýþsýnýz demektir. Eðer Red Hat Linux kullanýyorsanýz, CD'yi sürücüye yerleþtirip sýrayla þu iþlemleri yapýn:
# mount /dev/cdrom # cd /mnt/cdrom/RedHat/RPMS/ # rpm -i XFree86-ISO8859-9-75dpi-fonts-2.1.2-1 # rpm -i XFree86-ISO8859-9-2.1.2-1 # rpm -i XFree86-ISO8859-9-100dpi-fonts-2.1.2-1
Yazýtiplerini ve klavye eþlem dosyasýný sisteminize kurduktan sonra bir sonraki adýma geçin.
Þimdi, daha önce yarým býraktýðýmýz noktaya geri dönelim. X Window'un yükleyeceði yazýtiplerinin bulunduðu dizinler /usr/X11R6/lib/X11/XF86Config dosyasýnda belirtiliyordu.
Bu dosya içinde, aþaðýdakine
FontPath "/usr/X11R6/lib/X11/fonts/misc/" FontPath "/usr/X11R6/lib/X11/fonts/75dpi/:unscaled" FontPath "/usr/X11R6/lib/X11/fonts/100dpi/:unscaled" FontPath "/usr/X11R6/lib/X11/fonts/Type1/" FontPath "/usr/X11R6/lib/X11/fonts/Speedo/"
ya da buna
FontPath unix/-1
benzer satýrlar göreceksiniz.
Bu satýrlarýn en baþýna, kurduðumuz Türkçe yazýtipleri neredeyse o dizinin adýný yazýyoruz. Red Hat Linux 6.0'dan itibaren Türkçe yazýtipleri /usr/share/fonts/ISO8859-9 dizinine kuruluyor. Bu dizin patikasýný XF86Config dosyasýnýn en üstüne ekleyelim. Tüm Türkçe yazýtipleri kurulmuþsa /usr/share/fonts/ISO8859-9 dizini altýnda aþaðýdaki dosyalarý görebilirsiniz:
# ls -al /usr/share/fonts/ISO8859-9/ total 17 drwxr-xr-x 5 root root 1024 Feb 13 19:04 . drwxr-xr-x 11 root root 1024 Feb 15 18:46 .. drwxr-xr-x 2 root root 6144 Feb 13 19:04 100dpi drwxr-xr-x 2 root root 6144 Feb 13 19:04 75dpi drwxr-xr-x 2 root root 1024 Feb 13 19:04 misc
Þimdi ISO8859-9 dizininde Türkçe yazýtiplerimizin bulunduðunu /usr/X11/lib/X11/XF86Config dosyasýnda belirtelim.
FontPath "/usr/X11R6/lib/X11/fonts/ISO8859-9/misc" FontPath "/usr/X11R6/lib/X11/fonts/ISO8859-9/75dpi" FontPath "/usr/X11R6/lib/X11/fonts/ISO8859-9/100dpi" FontPath "/usr/X11R6/lib/X11/fonts/misc/" FontPath "/usr/X11R6/lib/X11/fonts/75dpi/:unscaled" FontPath "/usr/X11R6/lib/X11/fonts/100dpi/:unscaled" FontPath "/usr/X11R6/lib/X11/fonts/Type1/" FontPath "/usr/X11R6/lib/X11/fonts/Speedo/"
Tabi, bu dosyada "FontPath unix/:-1" satýrý varsa, ekleme yapacaðýnýz üç satýrý da "FontPath unix/:-1" satýrýnýn baþýna koymanýz gerekiyor.
Þu anda yazýtiplerimizi sisteme tanýtmýþ durumdayýz. X Window açýlýrken önce en üstteki FontPath bilgileri okunacaktýr.
Þimdi X Window'a girin. Netscape ile herhangi bir Türkçe dosyayý görüntüleyebilirsiniz.
Sýra geldi klavye ayarlarýnýn yapýlmasýna. Red Hat ile birlikte, Türkçe klavye eþlem dosyalarý da geliyor. Bu dosyalar, /usr/X11R6/lib/X11/etc dizininde yeralýyorlar:
# cd /usr/X11R6/lib/X11/etc/ # ls -al xmodmap.* -r--r--r-- 1 root root 4988 Oct 10 10:53 xmodmap.std -rw-r--r-- 1 root root 2764 Oct 6 1998 xmodmap.tralt -rw-r--r-- 1 root root 2316 Oct 6 1998 xmodmap.trf -rw-r--r-- 1 root root 2316 Oct 6 1998 xmodmap.trq
Yukarýdaki dosyalar sýrasýyla standart Amerikan klavye, alt Türkçe klavye, F klavye ve Q Türkçe klavyeye karþýlýk geliyor. X Window'a girerken bu klavyelerden bir tanesini aktif hale getirmemiz gerekiyor. Örnek olarak, Q Türkçe klavyenin, X Window açýlýrken etkin olmasý için, /home/kullanýcý-adý/.xinitrc dosyasýna aþaðýdaki satýrý eklemelisiniz.
xmodmap /usr/X11R6/lib/X11/etc/xmodmap.trq
.xinitrc dosyasýna, kullandýðýnýz pencere yönetecisini çalýþtýracak þekilde bir eklenti de yapmanýz gerekecektir. Bu eklentiyi de yaptýktan sonra dosyanýn son hali aþaðýdakine benzer bir hal alýr:
xmodmap /usr/X11R6/lib/X11/etc/xmodmap.trq startkde
Tabi siz startkde yerine istediðiniz pencere yöneticisini çalýþtýracak þekilde bir komut yazabilirsiniz.
X Window'a girdikten sonra da klavye haritasýný deðiþtirmek mümkündür. Bunun için yukarýda örneði bulunan xmodmap komutunu doðrudan xterm altýnda çalýþtýrabilirsiniz.
X Window altýnda kullanýlan klavye eþlem dosyalarýndan xmodmap.tralt, konsol ekranda kullanýlan tr.alt dosyasýndan biraz farklýlýk gösteriyor. Konsol altýnda, herhangi bir Türkçe karakteri bastýrmak için ALT tuþunu kullanýrken, X Window altýnda ALT-GR tuþunu kullanmalýsýnýz.
XFree86'daki güzel bir özellik de, konsolda kullanýlan klavye eþlem dosyasýnýn aynýsýnýn, X Window açýlýrken de kullanýlabilmesi. Bunun için, /usr/X11R6/lib/X11/XF86Config dosyasýnda,
XkbDisable
þeklinde bir satýrýn bulunmasý gerekir.